De onbekende Slag om Groningen van 14 tot 16 april 1945
Van 13 tot 16 april 1945 vocht de 2de Canadese Infanteriedivisie een zware slag uit om de stad en het omliggende gebied van de Duitse bezetters te bevrijden. Hoewel deze slag het aanzicht van de stad voorgoed heeft veranderd, wordt hier tijdens de 4de en 5de mei weinig aandacht aan besteed. Onterecht, vindt Joël Stoppels, gids en oprichter van Battlefields Tours. Hij legt graag uit waarom de Slag om Groningen meer aandacht verdient in onze collectieve herinnering.
Afbeelding: De verwoestingen op de Grote Markt na de Slag om Groningen (Bron: beeldbank Groninger Archieven)
We schrijven vrijdagmiddag 13 april 1945. Iets na half vier trokken de eerste tanks van het Canadese regiment Ford Gary Horse met veel gebulder richting de binnenstad van Groningen. In één van de tanks zat de 23-jarige kanonnier Fred Butterworth. De tank van sergeant Chaulk reed met ongeveer 30 kilometer per uur over de Paterwoldseweg. Ter hoogte van huisnummer 188 ging het gruwelijk mis. Een verscholen Duitse soldaat vuurde zijn Panzerfaust op de Sherman-tank af. Door de explosie zwaaide de tank van de weg af en ramde twee huizen aan de Paterwoldseweg, nummer 188 en 190. Sergeant Chaulk kroop zwaargehavend uit de brandende tank. Butterworth bleef levenloos in de tank achter. Hij was één van de 43 soldaten van de 2de Canadese infanteriedivisie die tijdens de bevrijding van Groningen om het leven kwam.
Onderbelicht
In de geschiedschrijving over de Tweede Wereldoorlog is de Slag om Groningen relatief onderbelicht gebleven. Volgens Joël komt dit doordat de focus vooral ligt op de opmars richting en door Duitsland, en minder op het zuiveren van de Noord-Nederlandse kustlijn. "Daarnaast richt de herdenking zich voornamelijk op de bevrijding van Nederland en op alle slachtoffers die tijdens de Tweede Wereldoorlog en daarna door oorlogsgeweld om het leven zijn gekomen en niet op de verschillende uitgevochten slagen tijdens de bevrijding", legt Joël uit.
Herdenking 4 mei
Niko Beets, de voorzitter van de Stichting 4 Mei Herdenking Groningen, bevestigt het algemene karakter van de 4 mei herdenking. “Op 4 mei volgen wij voor het grootste deel de richtlijnen van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Het is overigens niet zo dat wij ons als stichting alleen richten op de landelijke herdenking om 20:00 uur. Op 4 mei worden er de hele dag door herdenkingsdiensten en kransleggingen georganiseerd. Zo ook bij de plaquette op de plek waar soldaat Butterworth het leven liet. Juist omdat we stilstaan bij alle slachtoffers die door het oorlogsgeweld om het leven zijn gekomen, worden de slachtoffers van de Slag om Groningen ook herdacht.”
Voorgoed veranderd
Joël, die zich beroepshalve vooral bezighoudt met de bevrijding van het noorden van Nederland, vindt het jammer dat er geen jaarlijkse aandacht is voor de Slag om Groningen. "Het verloop van deze slag heeft het uiterlijk van de stad namelijk voorgoed veranderd. Wie goed kijkt, ziet vandaag de dag nog steeds de kogelgaten in de Martinitoren. Het oude V&D-gebouw en het ABN-AMRO-kantoor zouden er nooit zijn geweest als de prachtige gevelpanden niet volledig vernietigd waren,” benadrukt Joël. Niko Beets kan zich zeker vinden in de opmerkingen van Joël. “Alleen vind ik 4 mei niet het juiste moment,” zegt Niko. “Juist vanwege het algemene karkater van de herdenking. Wel vind ik dat de militaire bevrijding van Groningen meer aandacht verdient dan het op dit moment krijgt. 16 april is wat mij betreft de meest geschikte datum om deze gebeurtenis te herdenken.”
Les Fusiliers Mont Royal
“Dit jaar staan we, in het teken van 80 jaar bevrijding, wel meer stil bij de Slag om Groningen,” vertelt Joël opgetogen. “Zo zendt de NOS vanuit de Akerk een thema-uitzending uit waarin de bevrijding van het Noorden van Nederland wordt belicht en wordt er tijdens een bijeenkomst in de Akerk stilgestaan bij de Slag om Groningen. Daarnaast komt een afvaardiging van het regiment Les Fusiliers Mont Royal naar Groningen. Dit regiment werd tijdens de Slag om Groningen ingezet vanaf de gevechten rond het Herenplein. Het regiment had als doel het zuiveren van de binnenstad en was uiteindelijk verantwoordelijk voor de overgave van de Duitse commandant, Oberst Gottfried Miczek. Het regiment heeft een belangrijke rol gespeeld tijdens de Slag om Groningen. Les Fusiliers Mont Royal is één van de regimenten, net als de Ford Gary Horse, die nog steeds bestaat. De regimenten uit die tijd die nog bestaan, hebben een 'Battle Honour' – een vlag waarop alle slagen staan die het regiment heeft meegemaakt. Daarom komen ze naar dit soort herdenkingen, het past bij de eer van hun regiment.”
De Slag om Groningen
Volgens Joël is aandacht voor deze slag niet alleen belangrijk voor de geschiedenis van de stad, maar ook voor de militaire geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. “De slag om Groningen is een erkende slag in de Tweede Wereldoorlog. Waar veel gebieden, boven de rivieren werden bevrijd omdat de Duitsers zich snel gewonnen gaven, werd er om Groningen nog hevig gevochten. Johannes Albrecht Blaskowitz, bevelhebber van de Duitse verdediging in Nederland, had de commandant in Groningen opgedragen de stad tot op het bot te verdedigen. De stad werd verdedigd door een mengelmoes van verschillende disciplines: Duitse Wehrmachtsoldaten, Belgische en Nederlandse SS'ers, onderdelen van de Kriegsmarine, het spoorwegpersoneel en Duitse politiebeambten. Er was dus geen sprake van een goed georganiseerd legerkorps.”
Militaire geschiedenis
Gedurende de oorlog stuitten de Canadese soldaten dan ook op veel sterkere legereenheden. Toch kregen de bevrijders het zwaar voor de kiezen. Op de route naar het centrum werd er van deur tot deur gevochten en de Duitsers beschikten op belangrijke posities over zware wapens, wat het voor de Canadezen knap lastig maakte. “De gevechten waren intens. En dat schreven de Canadezen, die al behoorlijk wat heftige slagen in Normandië en Italië hadden meegemaakt, ook in hun oorlogsdagboeken.” Volgens Joël speelde ook mee dat de soldaten, nu de overwinning zo dichtbij leek, voorzichtiger waren dan aan het begin van de oorlog. “De Canadezen hadden het bevel gekregen extra voorzichtig met de bevolking om te gaan en zoveel mogelijk gebouwen te sparen.”
Slachtoffers
Voor de bezetter golden deze afspraken niet. Daardoor is er alsnog veel vernietigd en zijn er relatief veel slachtoffers gevallen. Uiteindelijk zijn 43 Canadezen gesneuveld en 166 Canadezen gewond geraakt. Tijdens de gevechten zijn er 110 burgers omgekomen. De Duitse verliezen worden geschat op 300, waarvan 130 gedood in actie. Nadat Groningen was bevrijd, moesten de Canadezen doorstoten richting Delfzijl. Daar wachtte de volgende zware slag voordat de Duitsers zich op 8 mei eindelijk overgaven.
Meer weten? Kijk dan naar de uitzending NOS 80 jaar Bevrijding: Noordoost-Nederland op woensdag 16 april tussen 20.28 uur en 21.13 uur op NPO 2.
